Trauma bij dieren; ontwikkelen zij ook PTSS?

Net zoals jullie allemaal zie ik de beelden van alle hulpeloze dieren, veroorzaakt door de oorlog in Oekraïne. De blik in hun ogen: soms leeg, maar vaak vol angst, onzekerheid, stress, onmacht... compleet onschuldig, beroofd van alles wat zeker leek in hun leven.

Niet alleen de dieren die eigenaren hadden en nu zonder ook maar één bekend persoon doelloos rondlopen, of de dieren die samen met hun eigenaren gevlucht zijn van alles wat hun duidelijkheid, veiligheid en structuur gaf maar ook de dieren in de asielen. Hoewel wij dit leven al gauw zielig vinden is juist dit leven voor deze dieren wel het leven wat zij kennen en wat hun veiligheid biedt, met voeding, een slaapplek en mensen om hen heen die voor hun zorgen en om ze geven.

Weg is dat allemaal. En dat doet mij ontzettend veel pijn. Het eerste wat mij bij dit soort beelden te binnen schiet is: wat zal dit veroorzaken? Dit moet toch een vreselijk trauma geven? Die bombardementen; elk moment kun je weer een explosie verwachten, dichtbij of veraf. Voortdurende staat van angst en stress.. onvoorstelbaar wat deze dieren mee moeten maken. Geen greintje veiligheid meer, voedingstekorten, paniek; laat het ophouden alsjeblieft!

Dit hakt er zo in, hoeveel dieren zijn straks voor hun leven getekend?

Ik heb de nare eigenschap om, bij het zien van (voor mij) iets akeligs, dit beeld niet meer te vergeten. Dit kan van alles zijn; van een hond die buiten proportie gestraft wordt omdat hij niet snel genoeg terug kwam bij de eigenaar, foto's van mishandelde dieren, situaties zoals ik hierboven beschreef, noem maar op. Dit blijft op mijn netvlies hangen en te pas en te onpas kan het ineens weer naar voren komen.

Ik heb het zelfs met sneeuw. Een aantal jaren terug, in de sneeuwstorm waarbij zo ongeveer de hele Achterhoek en Twente plat lagen, reed ik met de uitlaatbus mijn route en hoe verder ik kwam hoe moeilijker het werd. We glibberden alle kanten op. Ik raakte letterlijk ingesneeuwd, en moest mezelf herhaaldelijk uitgraven. Ik was nat en koud tot op het bot. Drie uur later dan normaal stond de bus weer thuis en kon ik bijkomen. Dit heeft grote indruk op mij gemaakt en niet in positieve zin.

Als er tegenwoordig ook maar gezegd wordt dat er een kans is op sneeuw dan komt dit weer naar boven, als een soort van déja-vu. 

En dan is hetgeen ik toen meemaakte eigenlijk nog peanuts. Ik was niet gewond, alle honden zijn veilig thuis gebracht en het is niet zo dat het mijn functioneren beinvloedt. Dit kan helaas ook echt anders.

WAT IS PTSS?

Er zijn mensen die dingen meemaken en dit echt als trauma ervaren, er in hun latere leven ook last van blijven houden. Denk hierbij aan een natuurramp, een ongeluk, een terroristische aanslag, een inbraak, een overval, oorlog, fysieke en/of mentale mishandeling, sexueel misbruik, noem maar op. De mate van trauma kan hierbij voor ieder mens anders zijn. Wanneer dit dusdanig veel invloed heeft kan het leiden tot flashbacks, nachtmerries en enorme spanning en stress bij het denken aan wat er is gebeurd. Het dagelijks leven kan hier totaal door worden beïnvloedt. Als dit het geval is, dan hebben we het over PTSS; Post Traumatische Stress Stoornis.

PTSS BIJ DIEREN

Ik heb het nu over mensen, maar dit kan ook bij dieren gebeuren. Hoewel de manier van herinneren bij dieren anders is dan bij mensen en zij het ook op een andere manier uiten, is het trauma wat ontstaat en de angst die hierop volgt wel degelijk heel echt. Uiteraard gaat het ene dier hier anders mee om dan het andere, maar dat het meemaken van een traumatische gebeurtenis bij dieren grote gevolgen kan hebben, dat weten we inmiddels maar al te goed.

WAT VEROORZAAKT PTSS BIJ DIEREN?

PTSS  wordt over het algemeen veroorzaakt door traumatische ervaringen die het dier meemaakt gedurende zijn/haar leven. Hoe stressvoller de gebeurtenis, hoe groter de kans voor een dier dat er PTSS wordt ontwikkeld. Dieren kunnen heel makkelijk angstig of gespannen raken door een heel hoge dosis stress waar ze ongevraagd doorheen moeten. De factoren die ervoor zorgen dat een dier dit als stressvol ervaart verschillen natuurlijk wel van dier tot dier.

Dieren die te maken krijgen met PTSS en waarbij het herstelvermogen niet weer vanzelf in balans in balans raakt, hebben absoluut hulp nodig. De stress, angst en onzekerheid die dit met zich meebrengt kan zich in steeds meer situaties gaan uitbreiden en uiteindelijk ook leiden tot agressie. Gewoon omdat ze zich geen raad weten met de situaties waarin onzekerheid en angst ontstaan.

Wanneer dit gebeurt, zien we helaas vaak een totaal verkeerde reactie bij ons mensen op dit gedrag: het dier wordt gestraft. Er wordt niks gedaan met de angst en onzekerheid, het niet weten hoe te reageren in moeilijke situaties. Niks verdrietiger dan niet begrepen worden..

WAT KUNNEN TRAUMATISCHE ERVARINGEN ZIJN VOOR DIEREN?

Net als bij mensen: verschillende situaties kunnen op een verschillende manier invloed hebben. Sommige dieren zijn hevig uit hun doen bij onweer, terwijl anderen hier rustig doorheen slapen. Hieronder noem ik een aantal ervaringen die diepgaande indrukken bij dieren kunnen achterlaten:

- Weersinvloeden als onweer, storm, overstroming of een orkaan

- Ongelukken in en om het huis, auto-ongelukken

- Nare ervaringen in contact met andere mensen of andere dieren

- Verlies van familie, een roedelgenoot of verzorger

- Verhuizing, weg uit de vertrouwde omgeving, transport vanuit buitenland naar een ander land

- Alleen achtergelaten worden

- Oorlog, bombardementen

- Fysieke en/of mentale mishandeling en verwaarlozing

- Dieren zonder thuis die door moeder/roedel alleen gelaten worden

- Vuurwerk; een hele bekende oorzaak die kan leiden tot trauma door het lawaai en het onverwachte

SYMPTOMEN VAN PTSS BIJ DIEREN

Bij mensen ontwikkelt PTSS zich over het algemeen door gedachten en herinneringen aan de traumatische gebeurtenis. Ook nachtmerries waarin alles zich opnieuw afspeelt zijn veelgehoord. Dit komt omdat PTSS zich ontwikkelt op verstandelijk niveau. Bij dieren kunnen we hetzelfde zien gebeuren, alleen hebben zij niet zo makkelijk de mogelijkheid dit aan te geven en ons mensen duidelijk te maken wat er met hen gebeurt.

Dieren die struggelen met symptomen van PTSS kunnen veranderingen laten zien in gedrag. En meestal zijn dit dan veranderingen die wij niet als positief ervaren omdat ze gevoed worden door stress en ongemak. We kunnen, wanneer dit niet tijdig wordt herkend ook dieren zien die door deze stress, angst en onzekerheid agressieve uitingen laten zien.

Een dier met PTSS kan minder op zijn gemak zijn wanneer hij zich moet begeven op vreemd terrein of bij vreemde mensen of andere dieren. Ze kunnen verlegen worden, teruggetrokken, willen de auto niet uit of gaan snel thuis naar binnen. Ook zien we dat deze dieren juist zich proberen te verschuilen achter hun eigenaar en zich hier letterlijk aan vast proberen te klampen. Deze dieren zijn continu waakzaam en op hun hoede. Alle veranderingen in de omgeving maakt dat ze alert zijn. Je weet immers maar nooit..

Andere symptomen die we kunnen zien bij dieren met PTSS komen voor een groot deel overeen met die van mensen:

- chronische angst, bezorgdheid of spanning

- angst om alleen te zijn, bang om in de steek gelaten te worden

- gebrek aan eetlust, weigeren van voeding, ondervoeding

- op en neer lopen, rusteloosheid, geen rust gunnen om te slapen

- afwachtend bij het betreden van bepaalde plaatsen, ook al is de omgeving bekend

- vocaal erg aanwezig (blaffen, miauwen) om voor ons mensen vaak onduidelijke reden

- plassen uit onzekerheid of angst wanneer vreemden toenadering zoeken

- zich verstoppen bij het minste of geringste, terwijl niet duidelijk is waarom

- extreem alert en waakzaam op alles wat er in de omgeving gebeurt

- trillen of beven terwijl er voor ons mensen geen duidelijke reden is voor stress, angst of bedreigende situatie

- teruggetrokkenheid, verlegenheid en proberen contact uit de weg te gaan met mensen of andere dieren

- onverwachte of onvoorspelbare reacties op stressvolle situaties (al wordt dit heel vaak al subtiel aangegeven)

- agressie of boosheid (tot zelfs een punt waarbij er dusdanige agressie ontstaat naar alles en iedereen)

HET BEGRIJPEN VAN EEN DIER MET PTSS

Een dier wat overstresst is zal veelal hoog gevoelig zijn voor factoren van buitenaf. Als PTSS zich eenmaal heeft ontwikkeld dan kan zelfs de minste hoeveelheid stress al een reactie uitlokken. Dit kan een dier erg kwetsbaar maken.

Het meest belangrijke wat wij hierbij kunnen doen is kalm blijven en vooral geduld hebben. Geduld, geduld, geduld. Wees zelf kalm, blijf ten allen tijde rustig. We moeten vertrouwen kweken, gerust stellen.

Laten zien dat onzekerheid mag, en dat wij er zijn om te helpen. Dit is iets wat ik in heel veel situaties mis; een kind komt niet fietsend ter wereld maar wij hebben met gemak het geduld om vier, vijf jaar te wachten tot het kan fietsen. Maar een dier moet het liefst toch wel met een paar weken zo zijn zoals wij het hebben willen. Gebeurt dan niet, dan 'luistert 'ie niet, is 'ie vervelend, dan is er niks mee te beginnen, dan is wandelen niet leuk, dan hebben we misschien niet de goeie hond genomen, bla bla bla...'

Nee lieve mensen, dan doen wij iets niet goed. Kijk in de spiegel. Om vertrouwen te kunnen kweken zul je eerst een band op moeten bouwen. En die is er niet in twee weken. Niet na alles wat gebeurd is, niet na het oplopen van een trauma waardoor de hele wereld eng is geworden.

Beeld je eens in: je hebt een hondje geadopteerd voor de kinderen en dit diertje komt in een vrachtwagen, met vijftig andere honden, na een reis van dagen aan in een vreemd land. Vervolgens gaat het uit de vrachtwagen, in een totaal andere omgeving, naar totaal vreemde mensen, in een totaal vreemd huis met totaal vreemde geuren en misschien nog wel andere dieren, omdaar een nieuw leven op te bouwen.

En dan vervolgens als eigenaar mopperen dat 'ie wel erg blaft in de bench, of dat je maar moeilijk wegkunt omdat 'ie dan alles sloopt. Op de vraag hoe lang het hondje er is, krijg je als antwoord: een dag of drie...

Ga eens na wat een effect gebeurtenissen hebben op een dier en handel daar vervolgens naar. Probeer jezelf eens in zo'n situatie te verplaatsen. Hoe zou je willen dat met jou werd omgegaan als je moeite had om dit te verwerken? Ik word altijd een beetje kribbig van de haast van mensen om een dier met dit soort trauma's te vormen zoals zij willen dat 'ie gaat worden.

Als een dier zich niet snel genoeg aanpast aan onze wensen, dan krijgt het het stempel 'probleemgedrag' en moet het harder worden aangepak. Dan gaan we trainingsmethoden gebruiken om 'vervelend' of 'onvoorspelbaar' gedrag de kop in te drukken. We willen overheersen, een dier is een dier en hoort te luisteren. Die band met het dier? Dat is van later zorg. Van gevoelens hebben deze mensen nog nooit gehoord, zo lijkt het.

SIGNALEN IN GEDRAG DIE KUNNEN DUIDEN OP PTSS

Als je weet dat je een dier hebt met PTSS dan is het goed om je bewust te zijn van het gedrag wat hieruit voorkomt wanneer jouw dier zich bevindt in het gezelschap van andere dieren en/of mensen. Dieren, en honden al helemaal, communiceren met lichaamstaal. Het dier zal signalen laten zien die jou vertellen (mits goed geïnterpreteerd) dat er sprake is van stress en spanning.

Door deze symptomen te (leren) herkennen zul je bij machte zijn om indien nodig hierop in te spelen, voorzorgsmaatregelen te nemen. Dit kan het stresslevel van jouw dier verlagen en de spanning verminderen.

Enkele signalen die een dier kan laten zien in geval van stress en spanning:

- oren plat naar achteren

- staart laag, vaak zelfs helemaal tussen de achterpoten

- vergrote pupillen

- lage lichaamshouding, plat op de grond gaan liggen

- verstijven, bevriezen

- tongelen (puntje van de tong in en uit de bek bewegen) en/of gapen

- sneller gaan ademhalen, hijgen

- kwijlen, speekselen

- schichtig om zich heen kijken in alle richtingen

Uiteraard hoeven we niet bij alle dieren hetzelfde te zien, en ook niet alles tegelijk.

HOE REAGEER JIJ OP JOUW HOND WANNEER ER SPRAKE IS VAN PTSS?

Dieren houden herinneringen niet zo vast als wij mensen, dus met een beetje hulp van ons is het in veel gevallen wel mogelijk het dier uit de situatie te halen en verder te gaan. Vergeet nooit dat de anst en onzekerheid die het dier laat zien, voor hem/haar heel reeël zijn. Ontken het niet, ook al weten wij vaak niet waarom in bepaalde situaties dit soort gedrag ineens naar boven komt.

Voor ons lijkt het misschien niks, maar voor het dier is het er echt. Verhef niet je stem, wees niet boos, blijf kalm. Ga je staan mopperen of reageer je zelf ook buiten proportie paniekerig dan verhoogt dit alleen maar de stress en de onrust. Probeer op een vrolijke manier te reageren, en breng op deze manier jouw vertrouwen in de situatie over op jouw dier. Laat jouw stemming de onzekerheid beïnvloeden op een positieve manier. Laat zien dat onzekere situaties ook kunnen leiden tot positieve ervaringen.

HOE HELP JE EEN HOND MET PTSS?

Het kan moeilijk zijn om jouw getraumatiseerd te zien. Of het nou gaat om jouw altijd vrolijke en sociale hond die na een flink gevecht heel angstig is geworden, of je hebt een hond geadopteerd met een geschiedenis van mishandeling; het blijft een onmachtig gevoel wanneer je ziet hoe groot de impact van gebeurtenissen kunnen zijn.

Hoe zeer dit het leven van jouw dier beïnvloedt. En niet alleen het leven van jouw hond, ook dat van jezelf. De ontspannen wandelingen behoren tot het verleden, je spiedt de hele omgeving af om te zien of er niks is wat jouw dier onzeker of angstig kan maken, je gaat gebieden met meer mensen en andere dieren uit de weg, noem maar op.

En dan hebben we uiteraard onze niet altijd begripvolle omgeving nog; de zelfbenoemde kenners die je tegenkomt of op sociale media wel even zullen vertellen hoe jij met jouw traumatische hond moet omgaan. Of dat je te horen krijgt dat wanneer zoiets eenmaal is gebeurd, dat 'het' er nooit meer uitgaat. Lekker stimulerend ook.

Laat het gaan, dit commentaar. De beste stuurlui staan aan wal. Het gaat om jou en jouw dier. Zorg dat je zoveel mogelijk weet over de traumatische gebeurtenissen die jouw dier zijn overkomen. Heb begrip, en zoals al gezegd: tonnen vol geduld. Met heel kleine stapjes zal dit beloond worden.

Ik ben van mening dat zelfs de meest getraumatiseerde dieren het verdienen om mee aan de slag te gaan. Als we maar zien waar de behoefte van het dier ligt. En dat is waar het vaak mis gaat. Mensen die nog nooit een hond gehad hebben, niet weten wat ze aanschaffen, maar omdat het ze gewoon een leuke aanvulling op hun bezigheden lijkt een hond adopteren uit een land waar dieren als afval worden beschouwd (en ook zo behandeld zijn) of een oorlogsgebied, tja... ik vraag mij echt ten zeerste af of deze mensen getraumatiseerd gedrag zullen herkennen.       En daar vervolgens ook naar handelen. Of dat het arme dier na drie maanden ergens in een asiel terecht komt, omdat het toch niet was wat ze hadden verwacht..

Ik heb meerdere getraumatiseerde dieren gezien en mogen behandelen, en ik kan jullie niet via dit bericht duidelijk maken wat het doet wanneer je ziet dat zo'n dier stapje voor stapje, beetje bij beetje het zelfvertrouwen terug vindt. Het leven weer leuk kan vinden. Dat het trauma uiteindelijk niet meer op de voorgrond staat. Dat het de veiligheid teruggevonden heeft. Het oervertrouwen in ons mensen.

Ik heb eigenaren meegemaakt die het al zo'n beetje hadden opgegeven, niet meer wisten hoe ze hun dier konden bereiken. Dat ze dachten op de goede weg te zijn, maar bij de eerste de beste vuurwerkknal weer helemaal van voren af aan konden beginnen.

Dat het leek alsof ze het dier niet konden bereiken, alsof het dier er 'niet echt was'. Dat is heel pijnlijk om te horen, maar ook heel begrijpelijk. En hoe sneu ik het ook vind voor de eigenaren; ik zet de hond op de eerste plek. Wij mensen kunnen onze onmacht en wat we wel en niet prettig vinden prima uiten. Een dier kan dit niet zo makkelijk.

Ik wil dus eerst de onbegrepene leren begrijpen. Welke mogelijkheden we hierbij hebben, dat lees je verder hieronder. Onthou in elk geval vast dat het altijd de moeite waard is om traumatisch gedrag natuurlijk te behandelen!

Daarnaast zijn er een aantal andere dingen die je kunt doen om jouw getraumatiseerde dier te ondersteunen:

- Creeër een veilige plek

Maak van een deel van het huis, of een bepaalde plek, hét veilige plekje voor jouw dier. Als dat beter uitkomt kun je natuurlijk ook meerdere plekjes maken. Gebruik een lekker bed, een veilige mand, een schapenvacht, alles wat maar comfortabel is en waar een fijn 'nestje' van gemaakt kan worden.

Sommige dieren (dieren van de straat, verwaarloosde dieren) zijn niet gewend een warme, fijne plek te hebben dus kan het soms even wennen zijn. Dwing ze niet hier gebruik van te maken, dit kan vanzelf nog komen. Kies geen plek middenin de kamer waar iedereen steeds langs moet of waar kinderen spelen. Een dier moet ongestoord kunnen rusten. Observeer jouw dier terwijl hij/zijn in veilige omgeving is.

Het is de bedoeling dat jouw dier deze plek(ken) gaat associeren met veiligheid en rust, zodat het in spannende situaties weet dat het deze plek (ken) kan opzoeken.

- Gebruik een dagelijkse routine

Alle dieren hebben baat bij routine, niet alleen de getraumatiseerde dieren. Het zorgt ervoor dat ze weten wat er komt, elk moment van de dag. Vooral in het begin (na het trauma, nadat een dier in huis is gekomen, enz) is dit belangrijk. Boek je meer vooruitgang en merk je dat jouw dier wat flexibeler wordt, dan kun je uiteraard weleens afwijken van deze routine.

Dagelijkse routine houdt in: vaste tijden voor wandelingen, eten, spelen en andere activiteiten. Overvraag het dier niet. Ga met een dier wat bijvoorbeeld uit een oorlogsgebied komt niet wandelen, naar de markt en vervolgens ook nog eens naar een cursus. Dat is voor heel veel andere dieren al stressvol, laat staan voor een dier wat veel heeft meegemaakt en vooral rust nodig is.

Probeer bij alle activiteiten zelf ook betrokken te zijn. Op deze manier kan een band worden opgebouwd en positieve ervaringen samen met jou opgedaan worden.

- Zet voeding boven medicatie

Wanneer een dier gestresst of erg angstig is, en dit gedrag beïnvloedt zijn/haar leven dan gebeurt het nogal eens dat er reguliere medicatie wordt voorgeschreven. Dit gaat soms zelfs tot Reconcile, met dezelfde bestanddelen als Prozac, een antidepressiva. Je kunt bij dit middel bijwerkingen zien als verlies van eetlust, gebrek aan energie, aandoeningen van de urinewegen en desoriëntatie. 

Een ander middel is amytriptyline, een geneesmiddel dat ook voor mensen wordt gebruikt om depressies te behandelen. Dit middel kent veel bijwerkingen, als sufheid, droge bek, veel drinken, snelle hartslag en niet kunnen plassen.

En uiteraard kennen we ook de Clomicalm en de benzodiazepines (met als werkzame stof alprazolam en lorazepam). Ik ben van mening dat met het gebruik van dit soort middelen, je onderdrukkend bezig bent. Niet zozeer ondersteunend. Er wordt niks gedaan aan de werkelijke oorzaak en dat is juist wat je wel zou moeten willen bereiken.

Het kan ook anders. Wil je, naast het werken met bijvoorbeeld een (goed geschoolde) gedragstherapeut en/of een natuurlijke behandeling ter ondersteuning in het verwerken van trauma's iets extra's doen wat jouw dier kan helpen hierin? Voeg dan voedingsmiddelen toe die van nature kalmerend werken. Denk hierbij aan vis, knoflook (met mate), noten en zaden. En uiteraard voeding die rijk is aan kalium en magnesium, zoals banaan, groene bladgroente, broccoli en groene bonen. Wees er op bedacht voldoende omega-3 vetzuren te voeren om ontsteking tegen te gaan en hart en hersenen te ondersteunen.

- Biedt ondersteuning, maar geef het dier de kans om te kiezen

Als eigenaren zijn wij al snel geneigd om te denken dat we precies weten wat goed is voor onze dieren. Maar als je een dier hebt wat traumatische ervaringen heeft meegemaakt, dan veranderen dingen. Om de kwaliteit van leven voor jouw dier te verhogen en het stresslevel te verlagen, zul je het dier moeten laten kiezen om datgene te doen wat voor hem/haar goed voelt.

Wat betekent dat? Laat jouw dier kiezen welke route wordt gelopen tijdens wandelingen.

Hoe vaak zie ik de hond aan de lijn die meegeslaapt wordt in de richting die voor de eigenaar op dat moment het meest handig is. De hond gaat al in de ankers, trekt een bepaalde kant uit maar moet en zal langs die drukke weg met voorbijrazende auto's. Doe het niet.

Is jouw hond angstig in de auto, wees dan niet degene die roept 'gewoon vaak doen, hij leert het vanzelf'. Probeer echt je best te doen om jouw dier niet onnodig in die situaties te brengen die stress, angst en onzekerheid oproepen. Kijk in plaats daarvan naar momenten die voor jouw hond echt prettig zijn, en zoek die op.

- Probeer positiviteit uit te stralen en wees kalm

Dieren zijn heel ontvankelijk voor hoe wij ons voelen. Ben je gestresst, bezorgd, verdrietig of boos dan zullen zij hierop reageren. Het ene dier gaat dit uit de weg, de andere zoekt het op en zal dicht bij ons in de buurt blijven.

Overheersen deze gevoelens gedurende een periode, dan kunnen dieren hier ook door middel van onrust of onzekerheid op reageren. Probeer dus altijd (hoe moeilijk soms ook) kalm en geruststellend te blijven. Ben jij zelfverzekerd, dan zal een dier zich geruster voelen in jouw omgeving.

Veiliger, klaar voor wat het tegenkomt want dat ben jij ook. Het klinkt makkelijk hoor, en het is echt niet een easy oplossing, maar ik noem deze dingen allemaal als onderdeel. Alles samen bij elkaar, vergroot naar mijn mening het herstel na traumatische ervaringen.

- Gebruik natuurlijke middelen

Zoals ik boven al aangaf is het heel goed mogelijk om dieren met traumatische ervaringen op natuurlijke wijze te helpen. Ik moet hierbij wel zeggen dat er dan wel middelen gebruikt moeten worden die diep inwerken op het zelfherstellend vermogen.

Veel natuurlijke middelen werken in acute situaties best wel leuk, maar niet lang genoeg en ook niet diep genoeg. Het maakt in mijn ogen wel degelijk uit of je een dier hebt met een verleden van oorlog en bombardementen (al bang bij het geluid van een vallende lepel) of je hebt een dier wat niet meer op de bank durft te liggen omdat het er een keer vanaf gevallen is.

Trauma kan bijzonder diep zitten, en wanneer je gaat behandelen dan wil je ook het liefst alles meepakken. Niet alleen het puntje van de ijsberg.

Wat we met een natuurlijke behandeling doen is het herstelvermogen van een dier aanspreken zodat het wordt aangezet tot genezing. Het dier doet het dus echt zelf. Er is geen sprake van onderdrukking van symptomen, de vooruitgang die het dier zal laten zien heeft het echt zelf bewerkstelligd.

Hierbij maak ik hoofdzakelijk gebruik van klassieke homeopathie en Spagyriek. Een mooiere combi is er niet in mijn ogen. Uiteraard is dit geen kwestie van 'vandaag gestart, morgen klaar'. Het begint bij heel veel informatie, ik wil alles weten. Voor zover dit mogelijk is natuurlijk. Van een dier wat je op acht/negen weken hebt gekregen weet je veel meer dan van een dier wat herplaatst wordt wegens verwaarlozing of wanneer het uit het buitenland komt.

Een natuurlijke behandeling kan op zichzelf staan, maar ook goed gecombineerd worden met therapie. De behandeling zorgt er dan voor dat het dier meer 'open' zal worden, waardoor ook de mogelijkheid om te leren en dingen op te pakken wordt vergroot. Ik ben er van overtuigd dat het in alle gevallen de moeite waard is.

Nou hoop ik alleen nog dat mensen die moeite ook willen nemen om hieraan te werken.

Ik hoor en zie veel mensen die 'het zelf wel kunnen oplossen' en dat is groots gedacht. Om vervolgens te zien dat het alleen maar achteruit gaat ondanks de goede bedoelingen en na een jaar afzien (voor zowel het dier als voor de eigenaar) is er helaas meer stress en onzekerheid bijgekomen, dan afgenomen.

Dus: heb jij een dier wat een traumatische ervaring heeft meegemaakt, op welk gebied dan ook en merk je dat het verwerken ervan moeilijker blijkt voor jouw dier dan gedacht? Heb je het gevoel dat jouw dier moeilijk kan ontspannen, dat wandelingen een strijd worden en dat jouw dier hier echt last van ondervindt?

Beïnvloedt het trauma het doen en laten van jouw dier? Denk er dan eens over om hier iets mee te gaan doen.

Ik kijk graag met je mee. Wij zitten graag lekker in ons vel, maar onze dieren ook!

Ik hoop met heel mijn hart dat de dieren in de huidige oorlogssituaties als Oekraïne, maar ook in andere landen, de mogelijkheid krijgen hun leven te herwinnen. Met hulp van heel veel goede mensen met het hart op de juiste plaats.

Dat de dieren die gevonden worden en opgevangen zijn, ooit hun eigenaren weer terugzien. En dat de dieren in de asiels de begeleiding krijgen die ze nodig hebben.

Ik hoop, ja.. eigenlijk zoveel, maar het meest hoop ik voor al deze dieren dat de oorlog snel tot een einde komt.. en dat het einde van de oorlog dan maar het begin van herstel mag zijn.